Avrupa'nın en eski ve dünyanın altıncı en eski şehri olan ve en az MÖ 3000'den beridir yerleşim barındıran Filibe, tarih boyunca kiliseleri, sinagogları, camileri farklı dinî ve etnik grupları içine alan nüfus yapısıyla Balkanların en önemli şehirlerinden biri oldu. Filibe, sene başında bu özelliğine yakışır şekilde Mevlana'nın, 'Gel, kim olursan ol yine gel' isimli şiirinin Bulgarca okunduğu açılış töreniyle 2019 Avrupa Kültür Başkenti olarak tüm dünyaya ilan edildi. Filibe, Daily Telegraph’ın "Dünyanın en eski yaşayan şehirleri" listesinde Avrupa’da bir numaralı şehirdir. Ayrıca Huffington Post’un “Hala Gözlemleyebileceğiniz 10 Antik Dünya Kenti” Listesinde de bulunmaktadır. Meriç Nehrinin ortadan ikiye böldüğü bir ovada İstanbul gibi yedi tepenin üzerine kurulan Filibe şehri, 5 bin yılı aşkın tarihi boyunca Traklar, Makedonlar, Roma-Bizans, Bulgar ve Osmanlı-Türk medeniyetlerine ev sahipliği yapmış Balkanların eski şehirlerinden biri olarak Bulgaristan'ın Avrupa Kültür Başkenti seçilen ilk şehri olan Filibe, 712 bin nüfusuyla günümüzde Bulgaristan'ın Sofya'dan sonraki ikinci büyük şehri konumunda.
İmparator Trajan tarafından yaptırılan Antik Tiyatro
M.Ö. 460 yılında Trak kabileleri tarafından kurulan Odrysian Krallığı'nın bir parçası olan Filibe, Traklar döneminde Pulpudeva olarak bilinmekteydi. Şehir M.Ö. 342’de Büyük İskenderin babası olan Makedonya Kralı II. Philip tarafından ele geçirildikten sonra II. Philip'e atfen Philippolis olarak adlandırıldı. M.S. 46 yılında Roma İmparatoru Claudius tarafından imparatorluğa dahil edildi ve Roma İmparatorluğunun Trakya eyaletinin merkezi oldu. Bu dönemden itibaren hızla bir Roma şehri haline dönüşen Filibe'de, II. Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan kazılarda Roma dönemine ait su kanalı, evler, kaleler ve bir tiyatro binası kalıntıları gibi bir çok eser ortaya çıkarılmıştır.
Hisar Kapı
Bunlardan en önemlisi 117 yılında Roma İmparatoru Trajan tarafından yaptırılan antik tiyatorodur. Günümüze kadar ciddi bir yıkıma uğramadan gelebilen 7 bin izleyici kapasiteli tiyatroda çeşitli dans ve tiyatro gösterileri yapılmakta. Gittiği her yere yaptırdığı yapıtlarda ünlü Roma İmparatoru Hadrianus'un yaptırdığı 240 metre uzunluğunda yaklaşık 30 bin kapasiteli stadyumun kalıntıları da şehrin merkezini süslemekte. Roma döneminden günümüze kalan kalıntılardan biri de Bulgarların Hisar Kapia dedikleri Hisar Kapısı. Roma döneminde Acropolis Kalesine giriş için yapılmış kapılardan birisi olup 2. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.
Şehir merkezinde Hadrianus'un yaptırdığı Stadyum'un kalıntıları.
4. yüzyılda Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğunun resmi dini olma sürecinde ilk Hıristiyan Roma İmparatoru Konstantin ve annesi Helena adına yaptırılan St Constantine & Helena Kilisesi görkemli eski freskleri ve ikonları ve el yapımı dekoruyla Filibe'deki en eski kilisedir.
St Constantine ve Helena Kilisesi
Tarihte Bulgar adına ilk defa olarak, 482 yılında Bizans tarihçisi Ioan'ın, İmparator Zenon'dan söz ederken, askeri yardımına başvurduğu Karadeniz’in kuzeyinde bulunan bir topluluk adı olarak rastlanmaktadır. Bulgarlar 681 yılında Asparuh önderliğinde Karadeniz'in kuzeyinden gelip Tuna Nehri civarına yerleşerek tarihe I. Bulgar İmparatorluğu olarak geçen devleti kurdular. Bu dönemde Bizans İmparatorluğunun elinde bulunan Filibe 836 yılında Bulgar hükümdarı Malamir tarafından ele geçirilerek I. Bulgar İmparatorluğunun en önemli şehirlerinden biri haline geldi. 864 yılında Bulgar hükümdarı I. Boris'in Hıristiyanlığa geçmesi Bulgar tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri oldu. I. Boris döneminde Bulgar kilisesinin kaderini çizen bir olay daha meydana geldi. Bu, dini ayinlerde Slav dilinin kullanılmaya başlanmasıdır.
Bachkovo Manastırı
Filibe, 10. yüzyıl sonundan 12. yüzyıl sonuna kadar tekrar Bizans İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. Şehrin güneyinde bulunan Bachkovo Manastırı, bu dönemde 1083 yılında yaptırılmış olup, Hıristiyan mimarisinin önemli bir anıtı ve Avrupa'nın en büyük ve en eski Ortodoks manastırlarından biri durumundadır. Filibe, III. Haçlı Seferi sırasında 1189'da Alman Kralı Frederick Babarossa tarafından yağmalanarak kısmen tahrip edildi. Yeniden onarılan şehir 1204’te tekrar Haçlı saldırılarına uğradı. Dönemin Haçlı kaynaklarından Villehardouinli Geoffrey, kroniğinde Filibeyi Doğu Avrupa’nın en güzel şehirlerinden biri olarak tanıtır. Bu son tarihten Osmanlı fethine kadar şehir Bizanslılar, Bulgarlar ve Haçlılar arasında on bir defa el değiştirdi ve küçük bir sınır kalesi haline geldi.
13. yüzyılın sonu 14. yüzyılın başında Batı Anadolu'da ortaya çıkan Türk Beyliklerinden biri olan Osmanlılar kısa sürede genişleyerek 1352 yılında Gelibolu üzerinden Trakya'ya geçerek 10 sene gibi kısa bir sürede tüm bölgeyi fethetmişti. 1361 yılında Edirne'nin fethinin hemen ardından 1364 yılında Filibe'nin, I. Murad döneminde Rumeli Beylerbeyi Lala Şahin Paşa tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmasıyla şehirde 1908 yılına kadar 544 sene sürecek Türk hakimiyeti başladı. Halkın Osmanlılar’a güçlük çıkartmadan teslim olması üzerine yerli Hıristiyan halkın bulunduğu yerde kalmasına izin verilmişti. Fetihten sonra Filibe’yi fetheden Rumeli Beylerbeyi Lala Şâhin Paşanın Meriç üzerine günümüze ulaşamayan bir köprü yaptırması neticesinde kervanlar şehre yönelerek ticaret canlanmıştır. Lala Şâhin, pirinç yetiştirmeye oldukça elverişli olan şehrin hemen kuzeyindeki araziye pirinç ektirerek bölgeye bu tarımı tanıtmıştır. Uzun yıllar Osmanlı sarayının pirinç ihtiyacı Filibe'den karşılanmıştır.
Rumeli kesiminde Yörük-Türkmenlerin iskanı özellikle Osmanlı yerleşme tarihi açısından çok önemli bir dönüm noktasıdır. Rumeli'ne 14. yüzyılda akıp gelen ilk Türkmen kitlesi başlıca Saruhan-Aydın bölgesinden göç etmiştir. Balkanların özellikle bu günkü Bulgaristan'ın sınırları içinde kalan bölgenin doğusuna yerleşmişlerdir. Yıldırım Bayezid, Saruhan’daki Türkmenleri tuz yasağına riayet etmedikleri bahanesiyle Filibe yöresine göçürmüştü. Saruhanlı denilen bu topluluğun başında Paşa Yiğit Bey bulunuyordu. Paşa Yiğit daha sonra Yıldırım Bayezid’in en tanınmış kumandanları arasında yer almıştır. Yine Yıldırım Bayezid zamanında Timur istilâsı üzerine Anadolu’dan Rumeli’ye pek çok insan gitmiştir. Dönemin Osmanlı kaynaklarında bundan dolayı Rumeli’nin şenlendiği belirtilir ve kaynaklarda “Eğer soruverecek olurlarsa Rumeli’nin aslı Anadolu’dandır denilir” ibarelerine rastlanmaktadır. Bundan sonra Osmanlılar, Rumeli’yi gerçek yurtları saymaya başladı ve Edirne devletin başşehri durumuna yükselirken Filibe de Rumeli Eyaletinin merkezi oldu. Yıldırım Bayezid’in oğlu Çelebi Sultan Mehmed yine Filibe dolaylarına İskilip yöresinde yaşayan Moğol kalıntısı Tatarlar’ı göçürmüştü.
Filibe Cuma Cami
Filibe 15. yüzyılın ilk yarısında Rumeli Eyaletinin merkezi olduğu ve özellikle Sultan II. Murad döneminde yeniden imar edilerek hem fizikî açıdan hem de nüfus yönünden gelişerek giderek kalabalık bir merkez haline geldi. 15. yüzyılın son çeyreğinde 4000-5000 civarında nüfusuyla Filibe, Rumeli Eyaletinin en büyük şehirlerinden biriydi. Nufusun çok büyük çoğunluğu yaklaşık 3000-3500 civarında Müslüman-Türklerden oluşuyordu geri kalanı ise Hıristiyandı. Osmanlı öncesine ait birkaç eser hariç Filibe’nin en önemli mimari eserleri bu dönemde 15. yüzyılda şehrin yeniden imarı sırasında yapılmıştır. Günümüzde Bulgarlar tarafından Cuma Camii (Džumaja Džamija) olarak bilinen ancak Murâdiye adıyla da anılan Filibe’nin ulucamii durumundaki eser Osmanlılar tarafından Rumelinde inşa edilen ulucamilerin en eskilerinden biridir. Sultan II. Murad tarafından 1425 yılında Filibe çarşısının ortasında inşa edilmiş olup bir avlusu yoktur. Çok değişik bir süslemesi olan ve minaresinin ayrıntıları ile orijinalliğini belli eden caminin büyük bir değişim geçirmeden zamanımıza kadar gelmiş olduğu anlaşılıyor. Bu caminin masrafları, Sultan II. Murad’ın yapılarına ayrılmış olan Edirne’deki büyük vakıftan karşılanmaktaydı. Osmanlı dönemi Filibe’sinin ilk nüvesi Cuma Camii etrafında oluşmuştur. Ayrıca burada altı kubbeli bir bedesten çarşı, bir hamam inşa edilerek fizikî bakımdan şehir büyümeye başlamıştır.
Şihabeddin Paşa Türbesi ve İmaret Camii
Cuma Camii, bir vakitler 53 tane camiye sahip olan Filibe’de Bulgarların eline geçtikten sonra ayakta bırakılan iki camiden biriyken diğeri ise İmaret Camii'dir. Filibe'deki Türk yerleşiminin ikinci nüvesi, kitâbesine göre 1445 yılında bitirilen Rumeli Beylerbeyi Gazi Şehâbeddin Paşa’nın büyük külliyesi etrafında teşekkül etmiştir. Burası on iki öğrenci odası bulunan büyük bir medrese, bir hamam, büyük bir han ve bir imaret binasından meydana gelmekteydi. Bu yapıların hepsi Meriç nehri yakınlarına, Cuma Camii’nin yarım mil aşağısına yapılmıştır. İmaret bütün külliye çalışanlarını, medrese talebeleri doyurmak vazifesini üstlenmişti ayrıca Müslüman ve gayri müslim ayırt etmeksizin yoksullar ve şehirde konaklayanlar için günde iki öğün yemek verilirdi. Şehâbeddin Paşa, Filibe’ye bağlı on sekiz köyün ve iki büyük pirinç tarlasının gelirlerini bu yapıların yapımı ve ihtiyaçları için vakfetmiştir. Fatih Sultan Mehmed tarafından 1453 sonbaharında emekliye sevkedilen Şihabeddin Paşa, Filibe’ye giderek hayatının bundan sonraki kısmını orada geçirmiştir. Şehâbeddin Paşa’nın Filibe’deki türbesinin de içinde bulunduğu bu külliyesi günümüze intikal etmiştir. Bu dönemde Filibe’de görev yapan şahsiyetlerden en önemlileri, her ikisi de 15. yüzyılın ikinci yarısında Şihabeddin Paşa Medresesinde müderrislik yapan Osmanlı tarihinin en büyük âlimlerinden biri olan Molla Lutfî ve meşhur şair-fakih Hayâlî’dir.
Filibe’deki Osmanlı döneminden kalan bir diğer önemli bir vakıf, İsfendiyaroğulları’ndan olan ve 1461-1479 yılları arasında Filibe’de oturan İsmâil Bey’e aitti. Fâtih Sultan Mehmed’in önce Kastamonu, sonra da Sinop’u alarak Candaroğulları Beyliği’nin topraklarını ilhak etmesinden sonra kardeşi Kızıl Ahmed’in Akkoyunluların padişahı Uzun Hasan’a iltica etmesi üzerine Anadolu’da kalması mahzurlu görülen İsmâil Bey Filibe’ye nakledildi. Filibe'de, Bey Camii adını alan kubbeli bir cami, iki mescid, bir türbe ve oldukça zarif nakışlı tonozları ve kubbeleri olan büyük bir hamam su yolları yaptıran İsmâil Bey 1479 yılında Filibe'de ölmüştür. İsmâil Bey’in camii ve türbesi 1914’te tahrip edildiği için günümüze kadar gelememiştir.
15. yüzyılın ortalarında Sofya’nın önem kazanıp 1443-44 tarihlerinde Rumeli Eyaletinin merkezi oluşu bir süre sonra Filibe’yi olumsuz yönde etkiledi. Sofya, özellikle Fatih Sultan Mehmet döneminde batıya doğru sefere çıkan Osmanlı ordusu için hem önemli bir menzil noktası hem de sefer iâşesinin ve sefer hizmetinde görevlendirilen orducu esnafının temin edildiği ana merkezlerden biri haline geldi. Nitekim 16. yüzyıl boyunca Filibe'nin nüfusu yaklaşık 5000 kişi civarında kaldı. 16. yüzyıldan itibaren şehirde gayri müslim nüfus gittikçe artmaya başladı. 1568’de burada İspanya’dan geldikleri belirtilen elli dört Yahudi ailesi bulunuyordu.
Çifte Hamam
Filibe'de 16. yüzyılın sonunda yapılmış yapılardan günümüze kalan tek eser halk arasında "Çelebi Kadı Hamamı" olarak bilinen Çifte Hamamdır. Çifte Hamam, Sultan III. Murad döneminde Filibe kadılığı yapan ve aynı zamanda şair olan Çelebi Kadı tarafından antik mozaiklerle kaplı bir alanın temeli üzerine yaptırılmıştır. Çelebi Kadı'nın Filibe'de yaptırdığı eserlerden Çifte Hamam günümüze kadar gelebilmiştir ve müze olarak kullanılmaktadır. Çelebi Kadı'nın Filibe'de yaptırdığı cami ise günümüze ulaşmamıştır. Filibe'de 16. yüzyılda yaşamış önemli simalardan bir diğeri de "Fenâ peşmînesin sal egnüne ki dünya fânîdür / Diyâr-ı fakra sultan ol ki hoş genc-i nihânîdür beytinin sahibi Filibeli şair Revnâk'dır.
17. yüzyılda şehrin sakinleri arasında tüccar ve tekstil üreticisi olarak Ermeniler de yer almaya başladı. Bunlar, 1610’dan hemen sonra İran’dan Osmanlı ülkesine kaçan Ermeni tâcirlerin Balkanlar’a kadar uzananlarına mensuptu. 1696-1697 tarihli Filibe'ye ait cizye defterinde şehirdeki Hıristiyanlar arasında 210 dokumacı, 182 terzi, 141 ayakkabıcı, 124 kuyumcu ve doksan iki meyhânecinin bulunduğu belirtilmektedir. .
Filibe Mevlevîhânesi
Batılı seyyahlar 17. yüzyılda Filibe’yi güzel bir şehir olarak tasvir ederler. Fakat Filibe hakkında en ayrıntılı bilgi Evliya Çelebi tarafından verilmiştir. Filibe'den "şehr-i âzâm" diye bahseden Evliya Çelebi, Filibe’yi ilk olarak 1652’de ziyaret etmiş ve ardından buraya birkaç defa daha uğramıştır. Evliya Çelebi eserinde Filibe‘den bahsederken şehrin Çakıllı tepe, Boz tepe, Canbaz tepe, Saray tepe, Nöbet tepe, Saat tepe, Pınarak tepe, Sözcü tepe ve Valeli tepesi arasına kurulduğunda söz eder ki bu tepeler günümüzde hala bu isimlerle anılmaktadır. Ona göre burada 53 cami, Karagöz Paşa Medresesi ve Şihabeddin Paşa Medresesi başta olmak üzere 9 medrese, 70 mektep, 8 hamam, 9 han ve kervansaray, 880 dükkân ve 11 tekke vardı. Şehirde 23 Müslüman mahallesi ve içerisinde Latin, Sırp, Bulgar, Yahudi ve Rumların yaşadığı 7 gayri müslim mahallesi bulunmaktaydı. Evliya Çelebi'ye göre Filibe'deki mahallelerin en meşhurları Saat mahallesi, Canbaztepe mahallesi, Valeli mahallesi, Eski cami mahallesi, saray mahallesi, Şihabeddin mahallesi, Karşıkasaba mahallesidir. 8060 kadar bina vardır. Bu binalardan bazıları hakkında ayrıntılı bilgi veren Evliya Çelebi, Filibe nüfusu arasında birçok âlim, şair, imam ve fakih olduğunu, tarikatlardan Halvetiyye, Celvetiyye, Kādiriyye ve Gülşeniyye mensuplarının bulunduğunu yazar.
17. yüzyılın sonunda Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşlarından sonra Budin'in Avusturyalılar’ın eline geçmesiyle Peç bölgesinden Filibe’ye gelen Müslüman göçmenler burada bir Mevlevîhâne kurmuşlardır. 1974'ten bu yana lokanta olarak kullanılmaya başlanan Mevlevîhânenin tekrar eskisi gibi kullanılması kararı beklenirken 2012 yılında İstanbul’da yaşayan Mevlâna âşığı Fransız Gazeteci Nathalie Ritzmann tarafından organize edilen ve Mevlâna’nın 22. Kuşak torunu ve Uluslararası Mevlânâ Vakfı Başkan Vekili Esin Çelebi'nin de katılımıyla 2 günlük program çerçevesinde Filibe Etnoğrafya Müzesi’nde Semâ temalı resim sergisi açıldı ve sonra Nail Kesova’nın postnişînliğinde Mukâbele-i Şerif icrâ edildi. Programın ikinci gününde de ise 1974 yılından beri restoran olarak kullanılan Filibe Mevlevîhânesi’nde Mevlâna'nın torunu Esin Çelebi tarafından verilen Mevlâna ve Mevlevîlik hakkında bir konferansın ardından Mevlevîhânedeki 20. yüzyılın başından beri gerçekleşen ilk Mukâbele-i Şerif icra edildi.
18. yüzyılda Filibe 40-50.000 nüfusluyla canlı bir ticaret merkezi haline geldi. Bu dönemde Müslüman-Türk nüfusu gerilerken Hıristiyan nüfusu artış göstermiştir. Sredna Gora dağları ve Rodop’tan gelen Bulgarlar zenaatların büyük bir bölümünü ele geçirdiler. Sonradan gelen Rumlar ve diğer bazı Hıristiyan gruplar Filibe’de yerleştiler ve ticarî hayata katıldılar. Yeni gelen Hıristiyanlar şehrin ilk kurulduğu dağlık kesime yerleştiler ve oraya canlılık kazandırdılar.
Filibe Saat Kulesi
Saat Tepe, şehirdeki altı tepeden bir tanesidir. İsminden de anlaşılacağı gibi Saatli Tepe‘dir. Tarihi Filibe Saat Kulesi bu tepe üzerindedir. Doğu Avrupa‘nın en eski saat kulelerinden biridir. Kapısının üzerinde yer alan inşa kitabesinden kulenin Sultan II. Mahmud döneminde 1812 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Saat Kulesi 1930‘lu yıllarda yangın kulesi olarak kullanılmıştır. Osmanlı İmparatorluğunun modernleşme çabaları kapsamında Hıristiyan tebaasına Müslümanlar ile eşit haklar verdiği 1839 Tanzimat Fermanı ile 1856 Islahat Fermanının ilan edildiği ve Bulgarların Ulusal Uyanış dönemine denk gelen 19. yüzyıl boyunca Filibe kültürel anlamda da büyük gelişme göstermişti. Osmanlı yönetimince bir Vali Konağı, Müslüman erkek çocukları için bir Rüştiye, kız çocukları için bir mektep, bir Katolik Kilisesi, İstanimaka köyünde bir Bulgar Manastırı ve bir Bulgar Kilisesi inşa edilmiş ayrıca Bulgar çocukları için bir okul açılmıştı. 19. yüzyılın Filibesinde birçok kitâbevi, beş dilde yayın yapabilen matbaalar ve edebiyat cemiyetleri vardı. Balkanlar’ın ilk modern tekstil fabrikası 1847’de Filibe’de kurulmuştu.
Argir Kuyumdzhioglu Evi
19. yüzyıl Osmanlı Filibesi’nin zenginliği evlerin ve konakların inşa tarzlarından da anlaşılmaktadır. 18. yüzyılın ortasından itibaren, Filibe’nin Bulgar tüccarları İstanbul, Venedik, Odessa, Leipzig, Kolkata veya Manchester gibi önemli ekonomik merkezlerle ticari ilişkiler geliştirmişlerdi. Ticaretin zenginleştirdiği Bulgar burjuvazisi, özellikle 19. yüzyılda inşa ettirdiği lüks konaklar, mağazalar, kiliseler, okullar ve kentin ilk matbaasıyla, Bulgar tarihçilerin “Ulusal Uyanış” adını verdiği dönemin Filibe’deki öncüsü olmuştu. Geleneksel Bulgar ve Osmanlı mimarilerinin Avrupa esintileriyle harmanlandığı “Plovdiv Baroğu” stilindeki yapılar, tüm Bulgaristan’a örnek olacaktı. Filibe'de 19. yüzyıldan kalan Osmanlı evlerinden en önemlisi mimari açıdan bir şaheser olan 1847 yılında zengin tüccar Argir Kuyumdzhioglu tarafından yaptırılan evdir. 1930 yılında Etnografya müzesine çevrilmiş ve günümüzde de Etnografya müzesi olarak ziyaret edilebilmektedir.
Nedkovich Evi
Tarihi Filibe evlerinin en güzel örneklerinden biri de ünlü Filibe'li tüccar Nikola Nedkovich'in evidir. 1863 yılında tamamen Avrupa klasisizm tarzında inşa edilmiş olan bu evin iç kısmındaki en dikkat çekici yerler, geometrik tarzda süslenmiş tavanlara ve zengin boyalı duvarlara sahip simetrik olarak yerleştirilmiş odalardır. "Yeşil Oda" kadının, "Kırmızı Oda" misafir odası, "Mor Oda" yemek odası ve "Turuncu Oda" oturma odasıdır. Avluda yer alan odalar, farklı Avrupa şehirlerinin manzaraları ve manzaralarıyla donatılmıştır. Bugün Nedkovich'in Evinde, Nedkovich ailesinin mobilyaları ve kişisel eşyaları teşhir edilmektedir.
Hindliyan Evi
Tarihi Filibe evlerinden en önemlilerden biri de bilinmeyen bir usta tarafından 1835-1840 yıllarında zengin tüccar ve toprak sahibi Stepan Hindliyan için inşa edilmiştir. Burası en zengin dekore edilmiş Filibe evlerinden biridir. Duvar iskeleleri, bitki çelenkleri ve geometrik süs eşyaları ve peyzaj kompozisyonları ile iç ve dış tüm duvarlar naif manzaralarla boyanmıştır.
Hindliyan Evi İç Dekorasyonları
19. yüzyılda Sultan Abdülmecid döneminde İstanbul'a gelerek padişahla görüşen ve "Historia de la Turquia" adıyla Fransızca bir Osmanlı tarihi yazan ünlü Fransız şair Alponso de Lamartine'in kaldığı Lamartine evi ve Filibeli tüccar Luka Balabanov'un evi de Filibe'deki 19. yüzyıldan kalma Osmanlı evleri arasında ziyaret edilebilmektedir. Flibe evleri UNESCO tarafından 2004’ten beri koruma altında bulunuyor.
Filibe Evleri
7 Ekim 1869 tarihinde Sultan Abdülaziz'in Rumeli Demiryolları imtiyaz fermanı ile Ocak 1870'te İstanbul’u Edirne, Filibe, Sofya, Niş, Priştine ve Saraybosna üzerinden Avrupa'ya balğayacak olan Rumeli Demiryolları Şirket-i Şâhânesi kuruldu ve 1870 yılının ikinci yarısında Rumeli Demiryolları kapsamında İstanbul-Edirne-Filibe demiryolunun yapımına başlandı. İstanbul-Edirne-Filibe hattının açılış töreni 12 Nisan 1873’de yapıldı. Filibe, 19. yüzyılda Osmanlı-Türk kültür ve sanat hayatında çok mühim yeri olan iki ismi yetiştirmiştir. Hat sanatının en önde gelen isimlerinden Filibeli Ârif Efendi 1830 yılında Filibe’de doğmuştur ve Filibe Yürüyüş Camii hatibi İsmâil Efendi’ye devam ederek ondan ders alarak alıp mezun olmuştur. 19. yüzyılda Filibe'den çıkmış bir diğer önemli isim ise Türk edebiyatında çok önemli bir yeri olan Filibeli Ahmed Hilmi'dir. Filibeli Ahmed Hilmi'nin masal-hikâye karışımı birtakım olayları alegorik bir üslûpla anlattığı tasavvufî ve felsefî eseri Âmak-ı Hayâl, Türk edebiyatının ilk felsefi ve gerçeküstü romanı olma özelliğine sahiptir.
93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı esnasında Rus işgaline uğrayan Filibe savaştan sonra kurulan Doğu Rumeli Vilâyetinin merkezi oldu. Doğu Rumeli Vilâyet Meclisi, önce eski Türk hamamında çalışmalarına başlamış ve yeni bir meclis binası fikri 1879 yılında doğunca İtalyan mimar Pierto Montani, hamamı meclisinin çalışabileceği salona dönüştürmüştür. Doğu Rumeli Vilâyeti ancak 1884 yılında meclisin ve hükümetin oturumlarını yapabileceği özel binanın kurulması için mali imkanlara sahip olunca yeni meclis binası Pietro Montani tarafından tasarlanıp inşa edilmiştir. Doğu Rumeli Vilâyeti meclis binası, günümüzde Filibe Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmaktadır.
Doğu Rumeli Vilayet Meclisi Binası, Günümüzde Filibe Arkeoloji Müzesi
Bu dönemde 1884 yılında Pehlivanoğlu Ahmed tarafından Filibe'de yayınlanan ilk Türk gazetesi olan "Hilal" çıkmaya başlamıştır ancak yayın hayatı 4 yıl 10 ay sürmüş ve 1888 yılında kapanmıştır. Şark Demiryolları Şirketi tarafından Filibe'de istasyon binasının yerine daha iyi bir bina yapılmasına karar verilince Sirkeci Garı mimarı Jachmund’un asistanı ve o yılların en ünlü Türk mimarı Kemalettin Bey tarafından Filibe Garı inşa edilmiştir ve 1907 yılında tamamlanmıştır.
Filibe Garı
5 Ekim 1908 tarihinde Bulgaristan'ın bağımsızlığını ilan etmesiyle Filibe'de 544 yıllık Osmanlı-Türk hakimiyeti sona erdi. 20. yüzyılın başından itibaren Filibe'nin, Osmanlı İmparatorluğunun son dönemindeki kozmopolit görünüşü kaybolmaya başladı. Yunanlılar, 20. yüzyılın ilk yıllarında gerçekleştirilen kıyım sonrasında dışarı atıldılar. Türklerin sayılarının azalmasıyla binalarının, kıymetli mimari eserlerinin yıkımı da başladı. Muhammed Dzinguiz’in hazırladığı bir listeye göre 1908’de Filibe’de 24 cami bulunmaktaydı. 1970’e kadar Cuma ve İmaret camileri hariç hepsi tahrip edilmiştir. Cuma Camii yakınlarındaki oldukça büyük olan Kurşunlu Han’ın ve bedestenin tahrip edilmesi Filibe'nin tarihi mirası adına çok büyük kayıp olmuştur. 1970’lerde, II. Bayezid’in kazaskerlerinden meşhur âlim Hacı Hasanzâde tarafından 15. yüzyıl sonlarında yaptırılan hamam ve cami ile Karşıyaka Hamamı tahrip edilmiştir.
1946’da sosyalist rejime geçilmesiyle Bulgaristan Halk Cumhuriyeti kuruldu. Sosyalist dönemde sayıları 500’ü bulan sanayi kuruluşları ve dış mahallelerinde inşa edilen toplu konutlarıyla, hızlı kentleşme sürecine giren Filibe'de 1956 yılında alınan çok olumlu bir kararla, Roma, Osmanlı ve “Ulusal Uyanış Dönemi” tarihi yapılarını barındıran “Eski Plovdiv” bölgesi koruma altına alınmış. Tepeler etrafında kurulu şehrin Hıristiyanlara ait bölgesine tarihî bölge statüsü verilmiş ve geniş çaplı restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Roma ve Bizans kalıntılarının yanı sıra Mevlevîhâne de restore edilerek Bulgaristan’ın en güzel lokantalarından biri burada faaliyete geçirilmiştir.
Sovyet Ordusu İçin Yapılan Heykel 1954
Alyosha ismindeki Sovyet askerinin 11 metre yüksekliğindeki granit heykeli günümüz Filibesinin silüetini belirliyen en büyük anıtlardan biri konumunda. Sovyet ordusu için "Azat Edenler Tepesi"nde inşa edilen heykel, İkinci Dünya Savaşı''nda Bulgaristan''da Kızıl Ordu birliklerinin karşılanmasını temsil ediyor. Heykelin altında "Yenilmez Sovyet ordusu şerefine - azat eden" yazısı okunuyor. 1966'da Sovyet besteci Edward Kolmanovski, Alyosha''nın heykeline bir şarkı adadı. Bu şarkı Filibe'nin resmi marşı oldu ve Alexey Skurlatov, Filibe'nin onursal vatandaşı ilan edildi. 1989 yılında sosyalist rejimin çöküşüyle politik değişikliklerden sonra anıt "Sovyet işgali"nin bir sembolü olarak iki kez yok olma tehlikesi atlattı. 1996''da Bulgaristan''da yaşayan Rus gaziler eğer anıt yıkılırsa onları yakacaklarını söyleyerek tehdit ettiler. Ancak, 2007''de resmi kutlamalar ve havaifişek gösterileri ile anıtın 50. yılı kutlandı. Bir posta pulu bastırıldı ve Alexey Skurlatov resmi olarak Bulgaristan''a davet edildi.
Milyo Heykeli
Tiyatro sokağının sonunda merdivenlerden inerken Filibe'nin delisi Milyo’nun heykeli yer almaktadır. 1940’lı yıllarda yaşamış Milyo birkaç dil bilen eğitimli biriyken, menenjit hastalığı nedeniyle akıl sağlığını yitirip sokaklarda dolaşan, insanları güldüren, halkın sevdiği biri Filibe’nin simgesi haline geliyor. Uzun yıllar yurt dışında yaşayan çocukluk arkadaşı Milyo’nun öldüğünü öğrenince onun anısına bu heykeli yaptırmış.
Knez Alexander Caddesi
Filibe Belediye Binası
St. Nicholas Ortodoks Kilisesi
Günümüzde şehrin trafiğe kapalı, alışveriş ve eğlence hayatının merkezlerinden birisi olan Knez Alexander caddesi şehrin en popüler caddesi olup sunduğu alışveriş, konaklama ve yiyecek içecek işletmeleri imkanıyla şehrin kalbi konumunda. İstanbul gibi yedi tepenin üzerine kurulmuş Filibe’nin eşsiz manzarasını şehri simgeleyen tepeleri Nöbet Tepe, Taksim Tepe ya da Cambaz Tepe'den izlenebilmekte.
Filibe'den kış manzarası
Pamporovo Kayak Merkezi
Şehrin 80km güneyinde yer alan toplam 25 kilometre uzunluğundaki Pamporovo Kayak Merkezi Balkanların en bilinen kayak merkezlerinden biri olarak hizmet vermektedir. Rodop Dağları’na özgü mimari tarzında yapılmış oteller, pub, karaoke bar ve gece kulüpleri ile Pamporovo kış turizmi için en çok tercih edilen yerlerden biri konumundadır.
Filibe 2019 yılı boyunca dünyaca ünlü sanatçıların da katılımıyla gerçekleşen 300 proje, 500'den fazla program ve 2 milyon turist ile Avrupa kültürünün odağını haline geldi. Filibe'de yapılan Avrupa Kültür Başkenti açılışına yaklaşık 40 bin kişi katılırken, görkemli törenler düzenlendi. Roma dönemi tarihi zenginliği, Osmanlı döneminden eserler ve günümüzde kültürel ve sanatsal yaşamıyla dikkat çeken Filibe'de 2019 Avrupa Kültür Başkenti açılışında 30 metrelik kulede, altı katlı sahnede 1500 sanatçı yer aldı. Açılış programında sahne yerine 360 derecede görme fırsatı sunan kulede ışık, ses ve farklı müzik, dans şovlarıyla görkemli bir açılış yapıldı. Kuledeki programı açan Filibe Belediye Başkanı İvan Totev, "Farklı etnik grupları ve dinleri bir arada yaşatan Filibe'de farklı dillerde konuşuyoruz, ancak birliktelik sloganında hepimiz birlik içindeyiz" dedi. "Tüm renkler bir arada" isimli program havai fişek gösterisi ile devam etti. İki saat süren şova kentteki tüm etnik grupların kültürel özelliklerinden kestiler sunuldu. Mevlana'nın, 'Gel, kim olursan ol yine gel' isimli şiiri Bulgarca okundu. Cuma Meydanı'nda Berlin Duvarı'nın yıkılışının 30'uncu yıldönümüne adanan ve Berlin Duvarı'ndan parçalar içeren sergi büyük ilgi görürken, Komünist dönemin simgesi Trabant markalı arabalarla da renkli bir hava oluşturdu. Filibe'nin Kültür Başkenti çerçevesinde şimdiye kadar 10 milyon euro harcama yapıldığı belirtildi.
